New Dawn: Primetime

In de geologische periode Eoceen - Nieuwe Dageraad - van 56 - 34 mjg ontstonden alle nu nog levende zoogdierorden. De dino's waren uitgestorven en de zoogdieren vulden alle opengevallen plekken met speciaal daarvoor aangepaste (natural selected) soorten.
Tijdens het Eoceen was het tropisch warm en vochtig op aarde:  CO2 en CH4 gehalten in de atmosfeer waren 10 maal zo hoog als nu. Na het Eoceen koelt de aarde af tot aan de ijstijden van het Pleistoceen 2.5 mjg.

Als er voortdurend op je gejaagd wordt en je op heel veel menu's staat, is het evolutionair voordelig om kleiner te groeien en je te verstoppen. Zijn al die dreigingen weg, dan kunnen andere mechanismen er voor zorgen dat je weer groot wordt, van muis tot olifant.

A is geleidelijke evolutie zoals voorgesteld door Darwin. Stephen J. Gould stelde C Punctuated equilibrium voor, nu denkt men dat plaatje B evolutie het best beschrijft: langzame geleidelijke veranderingen afgewisseld met grote sprongen. Bepaalde fossielen veranderen langdurig nauwelijks om dan opeens, zonder overgangssoort(en), in een nieuwe soort over te gaan.

De verschillende evolutiepaden staan hiernaast.
Divergente evolutie komt het vaakst voor: de dieren gaan steeds meer van elkaar verschillen, bijvoorbeeld doordat ze geografisch van elkaar gescheiden zijn, zoals de Darwinvinken op de Galapagoseilanden.
Bij parallelle evolutie ontwikkelen twee nauw verwante soorten zich  op overeenkomstige wijze. Zoals bij de Placentalen en de Buideldieren.
Herhaalde evolutie is een ontwikkeling die vaker optreed zoals de hoefvorming. 
Bij convergente evolutie ontwikkelen niet-verwante dieren dezelfde eigenschappen zoals vleugels bij insecten, reptielen en zoogdieren (vleermuis).

Bij coëvolutie of wedloop maken twee soorten er een wedstrijd van. Neem bijvoorbeeld roofdier luipaard en zijn voedsel antiloop. Ze jagen elkaar op.. als de antiloop harder loopt dan het luipaard krijgt de laatste honger. Ze moeten beide voortdurend evolueren. Uiteindelijk wordt het luipaard een jachtluipaard. (dat is niet waar!)

Even herhalen: Links staat een schematisch overzicht van de ontwikkeling van de verschillende diersoorten. Ik meen te hebben begrepen, uit mijn eigen logjes, dat de (pre)zoogdieren maar net de P-T (Perm-Trias) extinctie overleefden; in dit plaatje is de T-J (Trias - Jura) extinctie de bottleneck.
Na de K-T (Krijt - Tertiair) extinctie nemen de zoogdieren de aarde over van de reptielen. Vissen zijn in het plaatje weggelaten en natuurlijk ook de ongewervelden.
Eoceen is een periode in het Tertiar. We naderen het einde, maar van wie hebben we nog steeds niets vernomen?

De uitgebreide dierenfamilie met hamer, aanbeeld en stijlbeugel na het Eoceen. We zullen ze niet allemaal gaan behandelen, de eerste twee, vogelbekdier en buideldier, zijn reeds in een vorig blollege behandeld.

The Golden Mole kan niet onbesproken blijven; Nabimwoestijn mol met de prachtige donkerdonzigblond gekleurspoelde vacht komt uit dezelfde familie als de naakte olifant.
Olifant is ook een hoefdier of -ganger, maar stamt uit de Afrotheria samen met de klipdassen, zeekoeien en springspitsmuizen.

Paardenevolutie bij de hoefdieren geschiedde voornamelijk in Noord-Amerika. Bij de overgang van bos en blad naar gras-vlakte evolueerden de korte pootjes naar lange benen dravend op één teen of twee. Primitieve hoefdieren: Condylarthra, worden verdrongen door de echte hoefdieren

De onevenhoevigen verloren 2 of 3 tenen en kregen daarvoor  een lange teen terug. Tot deze groep behoren onder andere paarden, pony's, ezels, zebra's, tapirs en neushoorns.

Bij de Evenhoevigen hebben de twee middelste tenen hoeven. De twee buitenste tenen zijn rudimentair aanwezig. De evenhoevigen zijn onder te verdelen in drie onderorden:  varkenachtigen (varkens en nijlpaarden), herkauwers (hertachtigen, giraffen, antilopen, runderen, bokken en schapen) en  eeltpotigen (kamelen en lama's).
De evenhoevigen vallen onder de Cetartiodactyla samen met de walvissen. Walvissen zijn nijlpaarden die weer terug in zee stapten tijdens het Eoceen.

En dan wordt het nu zo langzamerhand tijd voor de primaten: Opperdieren. Welk zichzelf voortdurend overschattend zoogdier zou die naam bedacht hebben?

Rond 75 mjg krijgen onder grond een aantal molratten schoon genoeg van dat bedompte dino-verstoppertje spelen en gaan schuilen in frisselucht-bomen.
's Nachts, als de dino's slapen, sluipen ze over de takken op zoek naar smakelijke insecten. Deze boomratjes verwierven voor deze hachelijke voedseltochtjes een handige eigenschap: stereoscopisch/dieptezicht via binoculaire dispariteit met twee aan de voorzijde van het hoofd geplaatste ogen.
De boomratjes (rechts de fameuze Plesiadapis cookei 55 mjg) ontwikkelden zich succesvol door tot drie hoofdgroepen: halfapen, apen uit de nieuwe en oude wereld en mensapen.

Het Potto boombeertje is een trage, logge halfaap met een dichte wollige vacht. Het is een solitair boombewonend nachtdier met 3D-ogen. Hij klimt met alle vier de poten door de bomen.
De wijsvinger is rudimentair en de duim is opponeerbaar, waardoor hij zich uitstekend kan vastgrijpen aan takken. Ook de grote teen is opponeerbaar. 
Het territorium van een ouder mannetje overlapt meestal met het territorium van één of enkele vrouwtjes. Het mannetje bezoekt deze vrouwtjes om de paar dagen. Hij vergezelt een vrouwtje een uur of drie lang.

Een paar Potto-filmpjes uit Cincinnati Zoo. Bij al de filmpjes staat: 'not available' maar als je het filmpje selecteert, afspeelt en dan op YouTube klikt kun je het filmpje daar toch zien. Let op de US-uitspraak van Posso.