Sunrise: de Tiktaalik

In deel 1 van de vertebraten evolutie waren we 540 mjg in de modder gezonken met een opstandige zakpijplarve genaamd Pikaia. Hoogste tijd om hem eens even flink bij zijn lurven te pakken. Hoe weten we dit eigenlijk allemaal? Door de onvermoeibare paleontologen, soort van vuinisbelt-jutters. Zij bestuderen historisch afval in zogenaamde lagerstätten, boordevol stoffelijke resten van dieren en ander niet opgeruimd afval. Gelukkig hadden ze 540 mjg nog geen gemeentelijke dienst vuilnisruimers en AVI's.  Die Pikaia zat tussen andere gedateerde fossielen.  Die paleontologen kunnen pas lekker wroeten als er wat stevigs in gevallen is. Bijvoorbeeld botten of schilden of schelpen of tanden. Daarom kunnen ze ook weinig vertellen van de voorliggende miljarden jaren: het leven was toen één- of meercellig en die fossiliseerden niet.

Overigens was de droge aarde nog woest en ledig, pas 425 mjg kruipen de planten aan land en veroorzaken daar de tweede ecologische ramp: de hele mooie kale aarde groen overwoekerd door planten en bomen. En een afval dat het groen genereert: bij ontstentenis van de groen-kliKO stapelt het plantenafval zich op tot dikke lagen turf en veen en bruinkool en steenkool. En die koolstof halen de planten allemaal als CO₂ uit de lucht. CO₂ is geen broeikasgas; CO₂ is Levensgas of Natuurgas !!
Planten maken koolhydraten uit CO₂, H₂O en zonlicht en staan daarmee aan de basis van de voedselketen. De dieren eten die koolhydraten weer op en verbranden ze met zuurstof O₂ en vormen weer CO₂.

We dwalen af, en het Pikaia-larfje heeft ondertussen een flowerpowerorgie aanricht in het water. Het resultaat zijn drie nieuwe zeefamilies: de kaakloze vissen, de kraakbeenvissen en de beenvissen.

De kaakloze vissen zijn primitief, hebben een inwendig skelet van kraakbeen maar geen kaken. Er leven nu nog 30 soorten zoals de prikken, lampreien of negenogen. Sommige zijn bloedzuigers. Ze zijn een lekkernij in Frankrijk. De Lamprei is een levend fossiel. Heeft 7 gaatjes als kieuwopening.

De kraakbeenvissen waren succesvoller vanaf 400 mjg. Tot deze familie behoort de haai en de rog. Ze hebben wel kaken! en heel veel tanden!

De beenvissen vormden benen ringen rondom die notochord (wervels) en botjes (bij vissen graten genoemd). De grootste groep zijn de straalvinnigen ongeveer 25000 soorten. De graten lopen door tot in de vinnen. Voorbeelden zijn zalm, kabeljauw, haring. Je leert veel over  evolutie en anatomie door bereiden en opeten.

Een kleine groep binnen de beenvissen zijn de kwastvinnigen.
Daarvan leven nu nog de longvissen, rechts, ze lijken op een soort paling met pootjes. Ze hebben een zwemblaas; een uitstulping van de slokdarm, die als opslag voor zuurstof dienst kan doen. De luchtpijp zit voor de slokdarm, dat is handig bij het verslikken. Deze vissen hebben gepaarde borst en buikvinnen.
Ze leven nabij de kust in ondiepe delen of droogvallende estuaria, rivieren of moerassen.

Een andere nog levende kwastvinfossiel is de Coelacanth, links een plaatje uit het Teylers Museum.   Men dacht dat deze kwastvinnige 70 miljoen jaar geleden was uitgestorven, maar in 1938 werd hij weer teruggevonden. Met die kwastvinnen kun je rondom roeren, in de twee filmpjes hier is dat goed te zien. Die vinnen hebben botten en je kunt ze als schouders ronddraaien.

Die verre voorouders van longvis en Coelacanth hadden de avontuurlijke inborst van opa Pikaia meegekregen en gingen onderzoekend door de moerassen kruipen met hun stevige borst- en buikvinnen.

En dan is er opeens de missing-link Tiktaalik ROsea, de eerste tetrapode of viervoeter, we zitten op 375 mjg. Die dacht: "wat zien die planten op land er lekker en sappig uit, kan ik niet effe daar wat gaan grazen?" Hij had scherpe tanden dus was het waarschijnlijk een roofdier en geen grazer. Hij is gevonden in Canada in 2006 en heeft zelfs een eigen website.

Opzienbarend zijn de botjes in die Tiktaalik-vinnen: gordelbeenderen (schouder), dan één groot bot (humerus, opper/bovenarmbeen) en dan twee grote botten(ellepijp, spaakbeen) en tot slot kleine botjes (middenhandsbeentjes) en vinnen (vingers).

Deze bottenconfiguratie vind je bij alle viervoeters, van amfibieën zoals kikkers; reptielen zoals Dino's, tot de vogels en de zoogdieren zoals de kat, walvis, vleermuis en de mens. Tiktaalik heeft al een platte krokodillenneus.

We hebben nu de neus boven water, maar om permanent op land te kunnen leven moeten er nog wel een paar problemen worden opgelost: - lucht, ademen - uitdroging, ook van eieren - zwaartekracht door ontbreken opwaartse kracht van water.